Śpiew liturgiczny w pierwszych wiekach chrześcijaństwa kształtował się na podłożu muzyki synagogalnej, częściowo syryjskiej i bizantyńskiej, a także na gruncie greckiej muzyki późnoantycznej.
Pierwszymi formami śpiewów liturgicznych w Kościele były psalmy i hymny. Z biegiem czasu repertuar śpiewów liturgicznych wzbogacił się w liczne nowe formy śpiewów mszalnych i brewiarzowych. Po przyjęciu przez Kościół rzymski języka łacińskiego do liturgii, śpiew liturgiczny został we wczesnym średniowieczu uporządkowany i ustalony oraz przyjęty przez wszystkie Kościoły rytu rzymskokatolickiego.
Zmodyfikowanie liturgicznych śpiewów kościelnych nastąpiło za pontyfikatu papieża Grzegorza Wielkiego (590-604). Od jego imienia śpiew liturgiczny Kościoła rytu rzymskiego przyjął nazwę chorału gregoriańskiego (określenia: carmen gregorianum użył po raz pierwszy papież Leon IV ok. 850 r.). Tradycję wiążącą ukształtowanie chorału z działalnością papieża Grzegorza Wielkiego potwierdzają jednak dopiero źródła z VIII w. (Vita sancti Gregorii, świadectwo arcybiskupa Egberta z Yorku, prolog Antyfonarza z Mont Blandin) oraz z IX w. (świadectwo Jana Diakona z Rzymu z ok. 827 r.).
Wobec braku wcześniejszych źródeł tradycję tę podważano już w XVIII w., a w drugiej połowie XIX w. przyjął się pogląd (F A. Gevaert), że chorał w obecnej formie ukształtował się nie za papieża Grzegorza Wielkiego, ale znacznie później. Jakkolwiek badania benedyktynów z Solesmes: G. Morfina i P. Cagina zdają się potwierdzać pochodzenie chorału od Grzegorza Wielkiego, to jednak niektórzy współcześni badacze chorału (np. Bruno Stablein) nadal utrzymują, że chorał w obecnej formie ukształtował się znacznie później w oparciu o reformę choralną z drugiej połowy VII w., której efektem było przekształcenie pierwotnego nieuporządkowanego śpiewu o charakterze folklorystycznym w wartościowy pod względem estetycznym chorał kościelny (ars musica). Wobec tego mówi się o chorale starorzymskim i noworzymskim. Przypuszcza się, że stare choralne melodie do uporządkowanych tekstów liturgicznych za papieża Grzegorza Wielkiego zachowały się jedynie w dwóch rękopiśmiennych graduałach (Vat. lat. 5319; Rom. Cap. S. Pietro F. 22) i w dwóch antyfonarzach (Rom. Cap. S. Pietro B 79; London Brit. Mus. Add. 29988), które napisano w XII i XIII w. dla użytku bazyliki św. Jana na Lateranie, gdzie trwała jeszcze stara praktyka chorałowa mimo nakazu papieża Mikołaja III, który w 1277 r. polecił usunąć stary chorał.
Repertuar melodii chorałowych został poddany nowej stylistycznej przeróbce za pontyfikatu papieży Marcina I (649-655) i Witaliana (657-672). W reformie chorału prawdopodobnie decydującą rolę odegrali w latach 653-680, działający przy bazylice św. Piotra, 3 opaci ("abbates"): Catolenus, Maurianus i Virbonus. Potwierdza to świadectwo Jana, archidiakona z bazyliki św. Piotra, który ok. 680 r. wymienia ich obok innych zasłużonych dla chorału. W efekcie reformy chorału stare śpiewy chorałowe uległy przekształceniu, lub zostały zastąpione nowymi (np. offertoria). Oddzielono śpiewy sylabiczne od melizmatycznych. Dokonano także uproszczenia i uporządkowania rozwichrzonej starorzymskiej i mediolańskiej melodyki. Wprowadzono do chorału jasną i przejrzystą formę oraz symetryczną konstrukcję.
Po 680 r. nastąpił okres ekspansji chorału noworzymskiego na terenie zachodniej Europy. Chorał w nowej formie dociera do Anglii, a stąd do Niemiec (Bonifacy - Winfryd). Za panowania Pepina Małego (752-768) chorał noworzymski (cantilena romana) zaprowadzono na terenie dzisiejszej Francji w miejsce kultywowanego tu dotąd śpiewu galijskiego (cantus gallicanus). Punktem zwrotnym stało się tu zarządzenie Pepina Małego z 754 roku, mocą którego zaczęto wprowadzać do praktyki liturgicznej chorał rzymski. Przypuszcza się, że tradycja wiążąca ukształtowanie chorału z działalnością Grzegorza Wielkiego pochodzi właśnie z czasów zaprowadzenia w Galii chorału rzymskiego. Pepin Mały chcąc ułatwić wprowadzenie chorału rzymskiego w Galii powołał się na wielki autorytet, jakim cieszył się Grzegorz Wielki.
Początkowo chorał gregoriański rozwijał się głównie w klasztornych ośrodkach benedyktyńskich (Reichenau, Fulda, Akwizgran, Sankt Gallen Metz i in.), a później także w innych ośrodkach monastycznych: kartuzkich (od IX w.), cysterskich i norbertańskich (od XI w.) oraz i franciszkańskich, dominikańskich (od XIII w.). Z czasem chorał gregoriański objął swym zasięgiem także większe ośrodki diecezjalne: katedralne i kolegiackie, a wreszcie ośrodki parafialne.
Z biegiem czasu Rzym utracił nadrzędne znaczenie w dziedzinie chorału gregoriańskiego. Od VIII w. dominację w praktyce i twórczości chorałowej przejęły kraje leżące na północ od Alp, a zwłaszcza regiony zajmujące obszar dzisiejszej Francji. W VIII w. ustała rozwijająca się dotąd twórczość chorałowych śpiewów "Proprium Missae". Wyjątek stanowiły śpiewy Alleluja, które nadal komponowano. Natomiast szczególnie bogato rozwijała się odtąd twórczość mszalnych śpiewów "Ordinarium Missae": Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei oraz Credo. W XII w. zaczęto śpiewy łączyć w zbiory i w cykle mszalne. W chorałowej twórczości brewiarzowej powstawały głównie śpiewy dla nowych świąt (oficja brewiarzowe). Od IX w. począwszy rozwinęła się bujnie twórczość sekwencji, tropów, a później dramatów liturgicznych.
Niewiele wiemy dziś o twórcach śpiewów chorałowych. Przekazany nam chorał to głównie twórczość anonimowa, co było zresztą zgodne z ogólnie przyjętą postawą twórców średniowiecza. Znacznie więcej informacji posiadamy o teoretykach, którzy w swych traktatach ustalili podstawy tonalne chorału gregoriańskiego, a także poprzez wprowadzenie diastematycznej notacji umożliwili doskonalszy i wierniejszy zapis i przekaz melodii chorałowych.
Do najwybitniejszych teoretyków należeli m.in.: Alcuinus Flaccus (753-804), Aurelianus z Reome (IX w.), Rabanus Maurus (IX w.), Hucbald z St. Amand (840-930), Odo z Cluny (+942), Notker Labeo (+ 1022), Guido z Arezzo (955-1050), Hermanus Contractus (1013-1054), Johannes Affligemensis vel Cotto (X/XII w.), Guido z Charlieu (+ 1158), Guido z Eu (XII w.) oraz Johannes de Garlandia.
Kolego Krzyśku, prosimy o możliwie dokładne podawanie źródeł wpisywanych tekstów!
Ok postaram się od następnego razu podawać te cenne dla was źródła informacji. Te, które zamieściłem miałem na płycie od znajomego więc nie znam źródła pochodzenia tych dokumentów.
Cytat: Krzysiek w 01-08-2009, 13:46:01
niektórzy współcześni badacze chorału (np. Bruno Stablein) nadal utrzymują, że chorał w obecnej formie ukształtował się znacznie później w oparciu o reformę choralną z drugiej połowy VII w., której efektem było przekształcenie pierwotnego nieuporządkowanego śpiewu o charakterze folklorystycznym w wartościowy pod względem estetycznym chorał kościelny (ars musica)
znowu włożę przysłowiowy kij w mrowisko :)
śpiew gregoriański, zwany romano-frankońskim powstał w VIII wieku :o
"(...) Przy takich okazjach ołtarz ociekał krwią, aromat pieczonego mięsiwa mieszał się z zapachem kadzidła, a sanktuarium wypełniały dźwięki bębnów, fletów, harf, lir, sistrum i czyneli, towarzyszące uroczystym, modulowanym hymnom, psalmom i modlitwom. Niedawno przeprowadzono badania, które każą nam wierzyć, że śpiewy te przypominały prawdopodobnie pieśni liturgiczne kościołów wschodnich i chorały gregoriańskie."
Georges Roux, Mezopotamia, tłum. Beata Kowalska, Jolanta Kozłowska, wyd. DIALOG 2003.
I przypis:
W pracy M. Duchesne-Guillemin, Déchiffrement de la musique babylonienne, ,,Accademia dei Lincei", Roma, 374, 1977, s 1-25, znajdujemy opatrzone bibliografią dobre streszczenie zapoczątkowanych w latach sześćdziesiątych badań zmierzających do odtworzenia muzyki mezopotamskiej na podstawie tekstów opisujących głównie zmiany strun w harfach i lirach. Na podstawie odnalezionego w Ugarit huryckiego hymnu i jego ,,partytury", badanych już przez D. Wustan (,,Music and Letters", 52, 1971, s. 362-382) oraz przez A. Kilmer (RA, 68, 1974, s. 69-82), M. Duschese-Guillemin próbował odtworzyć spójny i powielany system oparty na 7 skalach składających się z 5 tonów i 2 półtonów; następstwo dźwięków w każdej skali stanowiło podstawę melodii (skala siedmiostopniowa diatoniczna, zwana heptatoniką).