O "Śpiewniczku..." x. Jana Siedleckiego:
http://sursumcorda.misjonarze.org/index.php/spiewnik-ks-siedleckiego/spiewnik-koscielny-pierwsze-wydania/Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne… – wydania pierwsze
222-siedlecki-1876
wydanie 1876 r.
Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne dla użytku młodzieży szkolnej [1], wydany w Krakowie w 1876 r., podzielony został na 14 działów, w ramach których pieśni są numerowane i ułożone alfabetycznie. Śpiewnik rozpoczyna pieśń do Ducha św. przed i po nauce, potem następują msze, czyli pieśni mszalne (4 msze – w skład jednej mszy wchodzą śpiewy na: introit, gloria, ewangelia, credo, offertorium, Sanctus, podniesienie, Agnus Dei, podczas Komunii św., koniec mszy), dopiero po nich autor podaje pieśni w kolejności według roku liturgicznego, czyli począwszy od adwentowych (2), pieśni na Boże Narodzenie (14), pieśni na Wielki Post (4), pieśni wielkanocne (4), pieśni na Zielone Świątki (1), na Boże Ciało (7). Dalej są pieśni: o NMP (9), przygodne (11), za „umarłych” (3), suplikacje (2), do śś. Pańskich (4) i na dni krzyżowe (1 – ale w sumie jest tu Litania do Wszystkich Świętych oraz Ps LXIX wraz z szeregiem modlitw). Ostatnią pieśnią jest Hymn za Cesarza. Na końcu zamieszczono „spis przedmiotów” ułożony według treści w śpiewniku. W poszczególnych działach podane są pierwsze słowa pieśni i numer strony. Najliczniejsze są działy pieśni na Boże Narodzenie i pieśni przygodne. Autor nie podaje w śpiewniku informacji dotyczącyh pochodzenia pieśni ani autorstwa, ani miejsca, część pieśni nie posiada nawet tytułów.
223-siedlecki-1878
wydanie 1878 r.
W Śpiewniczku z 1878 r. [2] przy poszczególnych pieśniach, zwykle z lewej strony, pojawiają się noty informujące o pochodzeniu tekstu, z prawej o pochodzeniu melodii, czasem jest tylko jedna z informacji: z Tarnowa, z Libiąża, p. Hajdena (zapewne chodziło o Haydna), p. Fr. Popper, ze śpiewnika X. Mioduszewskiego (także Śp. X. M., Śp. X. Miod.), śp. Klonowskiego [3], śp. Kiewicza [4], Warszawa p. Radzińskiego, Kraków p. Studzińskiego, Lwów p. Wygrzewalskiego, z Galicyji, wiersz Fr. Karpińskiego, Lwów przez X. Pertak, p. Kurpińskiego, p. X. Dąbrowskiego, p. X. Odelgiewicza, wiersz X. Antoniewicza, mel. Nowa, mel. Morawska, mel. Galicana, wiersz X. Bazylego Arciszewskiego melodia Rudkowskiego, melodia p. Brzezińska, z Kamionki Strumiłowej, melodia Żeglarzy Sycylijskich, p. Listowskiego, mel. z Warszawy, p. Gorączkiewicza, melod. O. Kolberga. Nadto w spisie przedmiotów pojawia się sporadycznie informacja o autorstwie, np. mel. Julii Goczałkowskiej, Tyrolska, czy też o przeznaczeniu np. „na Maj”. Śpiewnik ten zawiera już ok. 145 pieśni (80 więcej od wydania bez nut z 1876 r.) – w zależności od tego co liczymy – np. czy wliczamy także drugie wersje itd. Najczęściej w opracowaniach podawana jest wymieniona wyżej liczba.
Jeśli chodzi o układ, śpiewnik podobny jest do wersji bez nut, obejmuje 18 działów, a więc na początku zawiera osobno pieśni przed i po nauce, potem pieśni podczas Mszy św. (9 kompletów śpiewów mszalnych), pieśni adwentowe (4), pieśni na Boże Narodzenie (31), pieśni na Wielki Post (
, pieśni Wielkanocne (6), na Zesłanie Ducha św. (4), na Boże Ciało (7), pieśni o NMP (30), o śś. Pańskich (11), pieśni przygodne (16), pieśni podczas procesji z Najśw. Sakramentem lub 40-godzinnego wystawienia (2), pieśni do Serca Jezusowego (3), pieśni za umarłych (5), suplikacje (3), Nabożeństwa na maj do NMP (Litania do NMP i Pod Twoją Obronę), na dni krzyżowe (Litania do wszystkich Świętych, oraz Te Deum, Salvum fac), przy końcu zaś Boże wspieraj – hymn za cesarza. Ostatnią pieśnią jest sprostowanie do pieśni na s. 8 (Do Ciebie odwieczny Panie) – podana jest inna melodia. Pojawiło się 6 pieśni w języku łacińskim, których w poprzednim śpiewniku nie było. Dodano pieśni podczas procesji z Najśw. Sakramentem, pieśni do Serca Jezusowego i nabożeństwo majowe. W sumie: 16 działów oraz pieśni przed i po nauce, na początku jest też hymn za cesarza i sprostowanie na końcu. Pieśni są ułożone alfabetycznie, numerowane w ramach jednego działu, przy czym osobne wersje melodyczne mają kolejny numer (Mioduszewski wersji melodycznych nie numerował). Spis przedmiotów (spis treści), poza dwoma wyjątkami, postępuje według stron śpiewnika. W śpiewniku pieśni nie mają tytułów, stąd w spisie treści podane są incypity pieśni.
Trzeba zauważyć, że ks. Siedlecki dokonał wyboru pieśni nie tylko ze śpiewnika Mioduszewskiego i innych zbiorów, lecz poszedł dalej drogą Mioduszewskiego, tzn. włączał do swojej książeczki pieśni śpiewane ówcześnie. Mimo że wyraźnie są to pieśni z południa Polski, nie brak także utworów z innych rejonów. Utrafił ks. Siedlecki w potrzebę rynku, gdyż bardzo szybko nakład tej publikacji się rozszedł.
Zastanawiać może tytuł, który sugeruje przeznaczenie tej pozycji dla użytku młodzieży szkolnej. Z dzisiejszego punktu widzenia spodziewalibyśmy się „lżejszego repertuaru”. Tymczasem poza pieśniami przed i po nauce oraz pieśniami za cesarza, które młodzież zobowiązana była wykonywać w szkole, z wyjątkiem kantyczki Kaczka pstra, repertuar pieśni w I wyd. śpiewniczka jest bardzo dojrzały. Widocznie inne było wówczas podejście do roli muzyki w wychowaniu. Młodzieży stawiano wyższe wymagania. Dzisiaj tworzone są piosenki dla przedszkolaków, dla dzieci, piosenki dla młodzieży, dla studentów. Jednak wychowani na takim repertuarze młodzi ludzie, gdy dojrzewają i zaczynają uczestniczyć w liturgii dla dorosłych – kompletnie nie rozumieją tego, co się wokół nich dzieje, czują się obco, milczą. Nauczeni bawić się w czasie Mszy św. zupełnie nie znają śpiewów dorosłych katolików. Jest to obecny problem, którego nie mieli współcześni Siedleckiemu. Śpiewniczek pieśni kościelnych dla młodzieży szkolnej, uznany przecież i zatwierdzony jako podręcznik [5] – od początku uczył dojrzałego uczestnictwa w liturgii. Poza tym melodie opracowane są dwugłosowo, co dodatkowo edukowało młodzież do słyszenia harmonicznego.
Pozycję tę Siedlecki wydał przy muzycznej współpracy Franciszka Poppera, nauczyciela żeńskiego seminarium nauczycielskiego w Krakowie, jako że Siedlecki sam muzykiem nie był. Według jemu współczesnych – umiał zaledwie „na cymbałkach wydzwaniać melodie” [6]. F. Popper opracował także kilkadziesiąt pieśni z II wydania Śpiewniczka Siedleckiego i zamieścił tam swoją pieśń do Pana Jezusa Nazareńskiego, śpiewaną w kościele Panny Maryi w Krakowie, rozpoczynającą się od słów O Jezu Nazareński [7].
Śpiewniczek z 1879 r. [8] posiada 17 działów, które poprzedzone są pieśniami do Ducha Św. przed i po nauce (2 pieśni w dwóch wersjach melodycznych). Pieśni mszalne (10), pieśni adwentowe (7), pieśni na Boże Narodzenie (35), pieśni na Wielki Post (10, w tym po raz pierwszy liczone jako jedna pozycja Gorzkie żale, w wersji melodycznej ze śpiewnika Mioduszewskiego), pieśni wielkanocne (
, pieśni na zesłanie Ducha Świętego (4), pieśni na Boże Ciało (13), pieśni o NMP (38), pieśni o śś. Pańskich (13), pieśni przygodne (19), hymni sacri (9), pieśni do Serca Pana Jezusa (5), pieśni za umarłych (5), suplikacje (3), nabożeństwo na maj do NMP (2 – ale to w sumie jest Litania i Pod Twoją Obronę), na dni krzyżowe (1 – Litania do Wszystkich Świętych), krótkie nabożeństwo (modlitwy poranne, dzienne, wieczorne, przygotowanie do spowiedzi, do Komunii św., Litania o najsłodszem Imieniu Jezus, modlitwa za ojca św.). Potem od strony 241 jest Porządek odpowiadania do Mszy świętej (ministrantura), a od s. 245 jest Uzupełnienie, a w nim 5 pieśni. Jako ostatni zamieszczony został Hymn za Cesarza, po którym następuje Spis pieśni. [9]
Nowym jest dział hymnów łacińskich. Ponieważ do s. 240 jest to wydanie zgodne z wydaniem z Chicago z 1880 r., zamieszczone niżej uwagi dotyczą także wydania z 1879 r.
Śpiewnik z 1880 r. [10]
posiada 17 działów poprzedzonych pieśniami przed i osobną po nauce (po dwie melodie każda), a zakończonych (przed Dodatkiem) Piosnkami w czasie wycieczek w Maju (ułożonymi na chór mieszany 3–4 gł.). W działach pieśni ułożone są alfabetycznie i w obrębie działu kolejno numerowane. Podobnie Spis pieśni ułożony jest według układu śpiewnika, tradycyjnie podając incypity pieśni oraz numer strony. Tak jak w poprzednim wydaniu, zamieszczane są czasem informacje co do pochodzenia pieśni, nierzadko też podawane są tytuły pieśni, lecz o kolejności w śpiewniku decyduje incypit.
224-siedlecki-1880-pg_
wydanie 1880 r.
Jeżeli chodzi o liczbę pieśni w śpiewniku: na początku pieśni przed i po nauce (4, a ściślej 2 z dwoma melodiami), pieśni mszalne (10, w sumie 9 kompletów plus jedna pieśń), pieśni adwentowe (7), pieśni na Boże Narodzenie (35), pieśni na Wielki Post (10), pieśni wielkanocne (
, pieśni na zesłanie Ducha Świętego (4), pieśni na Boże Ciało (13), pieśni o NMP (38), pieśni o śś. Pańskich (13), pieśni przygodne (19), hymni sacri (9), pieśni do Serca Pana Jezusa (5), pieśni za umarłych (5), suplikacje (3), nabożeństwo na maj do NMP (2), na dni krzyżowe (1 – Litania do Wszystkich Świętych), krótkie nabożeństwo (ok. 40 pieśni i szereg modlitw). Czyli razem około 230 pieśni. Pojawiły się pieśni z Litwy, z Chęcin itd.
Szczególnie ciekawym jest dział Krótkie nabożeństwo. Panuje tu całkowity bałagan, bez ładu i składu, chaos rozciągający się na przestrzeni stron 215–389. Jednak i w tym dziale odnajdziemy zręby jakiegoś porządku, który nie jest odzwierciedlony w spisie treści: od strony 309 jest Uzupełnienie I, zaś od s. 326 Uzupełnienie II. Tak więc w dziale Krótkie nabożeństwo (od s. 215), który w sumie ma charakter modlitewnika a nie śpiewnika, znajdziemy modlitwy poranne, Litanię o Najsłodszem Imieniu Jezus, modlitwy dzienne, modlitwy wieczorne, modlitwy przed, podczas Mszy św. (na każdą część stałą – osobna) i po Mszy św., modlitwy związane z odbyciem spowiedzi św., porządek odpowiadania w języku łacińskim do Mszy św. z objaśnieniem czynności ministranckich (tzw. ministrantura). Szczególną pozycją jest druga wersja melodyczna Gorzkich żali z ówczesną (1880) melodią warszawską (s. 245–246; pierwsza wersja zaczerpnięta ze śpiewnika Mioduszewskiego znajduje się na s. 69–72). Potem zamieszczona jest Msza Boże lud Twój w układzie na chór mieszany i inne pieśni. Następnie Nieszpory w języku łacińskim z dodaniem hymnów i psalmów na różne obchody liturgiczne oraz Nieszpory po polsku.
W Uzupełnieniu I znajdują się różne pieśni, tutaj też znalazł się Hymn za Cesarza, następnie Boga-Rodzica z zamieszczonym autorstwem św. Wojciecha, 60 zwrotek Po górach dolinach w przekładzie ks. Józefa Kiedrowskiego CM (najstarszy zapis polskiej wersji melodii i tekstu) i Piosnka stróżów nocnych.
Uzupełnienie II składa się z utworów na chór mieszany, m.in.: mszy w opracowaniu (harmonii) P. Rychlinga, pieśni na adwent, kolęd, są też pieśni do śś. Pańskich na głos i organy, Godzinki o Niepokalanym Poczęciu NMP w układzie na cztery głosy, Koronka o Trójcy Przenajśw., Litania do Trójcy Przenajświętszej, Różaniec o NMP i wspomniane Piosnki w czasie wycieczek w Maju.
Następnie rozpoczyna się Dodatek I, którego strony numerowane są od początku w stosunku do śpiewnika i jego uzupełnień. W Dodatku znajduje się 9 działów, poprzedzonych dwoma pieśniami w opracowaniu na głos i organy (Studzińskiego i Moniuszki). W innych pieśniach drugi głos jest według układu P. Rychlinga. Poszczególne działy zawierają pieśni ułożone bez jakiejś logiki, ale są kolejno numerowane: raz rzymskimi, raz arabskimi cyframi. Ilość pieśni: kolędy (5), pieśni postne (6), pieśni wielkanocne (4), pieśni na Wniebowstąpienie Pańskie (2), pieśni o Duchu Najświętszym (2), pieśni na Boże Ciało (13, z czego 9 zaczerpniętych ze Śpiewnika Eucharystycznego, niekoniecznie ściśle eucharystycznych, znajdziemy tam pieśni do Imienia Jezus, do Serca Pana Jezusa), pieśni o NMP (14, z czego 3 – ze Śpiewnika Eucharystycznego), pieśni o śś. Pańskich (4 – wszystkie ze Śpiewnika Eucharystycznego), pieśni przygodne (26). W sumie dodatek zawiera 75 pieśni. W Dodatku więcej jest oznaczeń temp, takich jak: moderato, largo, grave, maestoso, adagio non molto, andante. Najczęściej powtarzają się tempa wolne, z rzadka zaś umiarkowane.
Wszystkie kolejne części śpiewnika razem – tzn. śpiewnik, dwa uzupełnienia i dodatek – obejmują ok. 300 pieśni. Przeważająca część opracowana jest w dwugłosie, nieznaczna jednogłosowo (śpiewy w języku łacińskim), całkiem sporo w wielogłosie oraz czasem w układzie na głos z organami. Wziąwszy pod uwagę jeszcze część modlitewnikową (95 stron), nasuwają się poważne wątpliwości, czym ten zbiór jest, jak go nazwać. Tymczasem autor zatytułował go niewinnie, chyba z rozpędu albo z „wyczucia marketingowego”: Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej. Do dzieci/młodzieży wydają się skierowane jedynie pieśni: przed i po nauce (4), Kaczka pstra, Hymn za Cesarza, a w Dodatku: Ranek, Kościół, Wezwanie do kościoła.
225-siedlecki-organy-1880
wydanie 1880 r. z organami
W 1880 r. Siedlecki wydał także dwuczęściowy Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej z towarzyszeniem Organu [11]. Obydwie części Śpiewniczka w opracowaniu na organy nie posiadają spisu treści. Pieśni ułożone są alfabetycznie, ale według incypitów, nie zaś według tytułów, oraz ponumerowane. Podany jest tekst tylko jednej zwrotki, po dalsze teksty Siedlecki odsyła do zeszytu I Śpiewniczka, na s. 163–182, w II zeszycie przy każdej pieśni jest podany numer strony z II wyd. W II zeszycie na s. 2 czytamy: „Dla dogodności w wynalezieniu tekstu dalszego umieszczane są przy każdej kolędzie stronice ze Śpiewniczka na dwa głosy wydanie drugie z r. 1880”. Autorem „harmonii na cztery głosy” w obydwu częściach jest Franciszek Popper, profesor seminarium żeńskiego w Krakowie, o czym jest informacja w zeszycie I, s. 24, oraz w zeszycie II, s. 3. Przy poszczególnych pieśniach czasem zamieszczane są informacje co do autorstwa lub źródła danej pieśni. Gdzieniegdzie pojawiają się wskazówki dynamiczne: p, mf, dim, sfz, graficznie przedstawione decresc. i cresc., wskazówki agogiczne – smętnie, powoli, pojawiają się oznaczenia artykulacyjne: legato, akcenty, a także wskazówki dotyczące obsady: solo, wszyscy, chór, organy. Najprawdopodobniej informacje te są dziełem F. Poppera, zważywszy na muzyczne umiejętności Siedleckiego, o których wyżej i na to, że najwięcej tych informacji podanych jest w pieśni Poppera. Pośród kolęd, tylko przy Lulajże Jezuniu zamieszczono notatkę (dla nas dzisiaj trochę dziwną): „W kościele tej pieśni nie śpiewa się” (z. II, s. 23) [12]
226-siedlecki-1886
wydanie 1886 r.
Wersja z 1886 r. [13] wobec wydania z 1880 r. jest wydaniem stereotypowym, korzystającym z tych samych matryc, co omawiane wydanie z Chicago, zarówno co do treści śpiewnika, jak i spisu treści. Nie zamieszcza jedynie Piosnek w czasie wycieczek w Maju oraz całego Dodatku, różni się także informacjami obydwu stron karty tytułowej. Spośród tych informacji zwłaszcza dwie zasługują na uwagę: pierwsza, że w 1886 r. ks. Siedlecki jest „byłym” katechetą przy szkole św. Barbary, druga – to informacja o zatwierdzeniu Śpiewniczka jako podręcznika do szkół. Wydanie to w tysiącach egzemplarzy docierało także do Kongresówki. [14]
W „Gazecie Kościelnej” z 1893 r. recenzującej III wydanie „poprawione i powiększone” czytamy o ogromnym popycie i rozpowszechnieniu Śpiewniczka ks. Siedleckiego.[15] Zamieszczono jednak w niej uwagę, że wydanie to mieni się poprawionym, a wcale nie jest poprawione (zawiera wiele błędów nutowych) i że dodatki, które autor recenzji z dezaprobatą nazywa „wlepkami”, zawierają rażące niewłaściwości. Zresztą, krytykowane jest samo istnienie dodatków, utrudniających odnalezienie pieśni (o podobnym problemie pisał Mioduszewski). Do wspomnianych niewłaściwości autor recenzji zalicza „pocieszną miksturę pieśni nabożnych” z piosnkami w czasie wycieczek majowych na czele (w dostępnym dla mnie III wydaniu ich nie ma). Krytykuje ideę, która przyświecała widocznie wydawcy – „iż młodzież powinna być i do tańca i do różańca”. Zauważa też, że niepotrzebnie pośród pieśni na Boże Narodzenie znalazły się kantyczki ludowe: Kaczka pstra czy w I Uzupełnieniu – Piosnka stróżów nocnych (Kaczka pstra była zamieszczona już w I wydaniu Śpiewniczka – Siedleckiego z 1878 r.), co wprowadziło niepotrzebny zamęt i odebrało dziełu Siedleckiego charakter śpiewnika stricte kościelnego.
227-siedlecki-dodatek-1887
wydanie 1887 r.
W 1887 r. [16] ukazał się Dodatek I do Śpiewniczka zawierającego pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej na dwa głosy zebrał X. Jan Siedlecki Administrator kościoła św. Wojciecha, b. Katech. Św. Barbary. Dodatek zawiera te same treści co w II wydaniu.
IV wydanie Śpiewniczka ks. Jana Siedleckiego ukazało się w Krakowie w 1895 r. [17]. Wydawca korzystał z tych samych matryc co w wydaniu z 1880 r. i z 1886 r. Zawartość Śpiewniczka jest identyczna z III wydaniem plus Dodatek z wydania II. Jedyną różnicą jest zamieszczenie spisu treści Śpiewniczka zaraz po pieśniach, zaś w Dodatku jest on na samym końcu i paginacja spisu została włączona w paginację dodatku.
228-siedlecki-1895
wydanie 1895 r.
Najistotniejszą zmianą jaką zauważamy w tym wydaniu jest przejęcie praw do druku Śpiewniczka przez Zgromadzenie Księży Misjonarzy. Śpiewniczek przez 17 lat wychodził w niezmienionej niemal postaci, cieszył się ogromną popularnością i wzięciem. To wydanie dzięki pracy misyjnej misjonarzy dotarło także do rąk emigrantów w Ameryce Północnej i Południowej. [18]
W 1902 r. w Warszawie, w oficynie Gebethnera i Wolffa ukazał się Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej. Edycja ta nie była mi dostępna, ale jak dowiadujemy się z artykułu ks. Mrowca, był to przedruk wydania z 1895 r. z niewielkimi zmianami[19]. Nie ma np. hymnu za cesarza Austrii, co wydaje się zrozumiałe, wszak Warszawa była w zaborze rosyjskim. Dzięki temu wydaniu Śpiewniczek Siedleckiego jeszcze bardziej był znany w Kongresówce.
229-siedlecki-1908
wydanie 1908 r.
Wydanie V ukazało się w 1908 r. w Krakowie [20]. W wydaniu tym dokonano szeregu poprawek. Pracę nad redakcją rozpoczął ks. Jędrzej Masny, a dokończył ks. Konstanty Witaszek, przy współpracy księży Stefana Króla i Andrzeja Zabrzezińskiego [21]. Melodie drugiego głosu poprawił ówczesny organista kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie – Tomasz Flasza. Większość pieśni jest opracowana dwugłosowo, nie ma zaś wielogłosów ani głosu z organami [22]. Redaktorzy usunęli kilkadziesiąt pieśni (30), w innych zaingerowali w strukturę: część zwrotek opuścili, inne dopisali (często sami – ks. Masny), poddali także redakcji poszczególne wyrazy, zmieniając ich brzmienie. Dokonano też trojakiej ingerencji w strukturę melodyczną: zmiany metrorytmiczne (np. z 2/4 na 4/4), zmiany linii melodycznej oraz zmiany śpiewu melizmatycznego na sylabiczny. Trzeci rodzaj zmian dotyczył zmiany transpozycji melodii (zazwyczaj z wyższych tonacji do niższych) [23]. O tych zmianach tak pisał ks. Wendelin Świerczek w Uwagach wstępnych do Wydania jubileuszowego z 1928 r. (s. X): „Pewnego kłopotu nabawiły nas liczne zmiany w wydaniu z r. 1908. Po większej części przywróciliśmy pierwotne brzmienie [tekstu], zaznaczając to prawie zawsze w uwadze”.
Śpiewnik posiada 23 działy oraz dodatek. Całość (z wyjątkiem Spisu pieśni) posiada ciągłą numerację stron. W ramach działów pieśni są ułożone alfabetycznie (z wyjątkami) [24] i numerowane kolejno. Nie ma tytułów pieśni (z wyjątkiem pieśni przygodnych i pieśni do świętych) tylko numery. W spisie podawane są incypity, przy których po lewej stronie pojawia się numer (nr), a po prawej – numer strony. Jeżeli chodzi o liczbę: pieśni wstępne (10 – oprócz: przed i po nauce, tu przeniesiono pieśni Od samego rana, Wezwanie do kościoła i inne), pieśni mszalne (18), pieśni adwentowe (
, pieśni na Boże Narodzenie (52), pieśni postne (20), pieśni Wielkanocne (10), pieśń na Wniebowstąpienie Pańskie (1), pieśń Świąteczna (1 – chodzi o pieśń Na Zielone Świątki, tak podana jest nazwa działu w śpiewniku, inaczej podano w Spisie pieśni), pieśni na cześć Trójcy Przenajświętszej (5), pieśni na cześć Najświętszego Sakramentu i na Boże Ciało (35), pieśni na cześć Najsłodszego Serca Jezusowego (18 – 9 pieśni zaczerpnięto ze Śpiewnika do Najsłodszego Serca Pana Jezusa – zapewne chodził tu o Michała Mycielskiego i Józefa Urbanka, Pieśni do N. Serca P.J., Kraków 1878.), pieśni na cześć NMP (69), pieśni na cześć św. Józefa (9), pieśni na cześć śś. Pańskich (42), pieśni przygodne (28), pieśni za dusze zmarłych (12), suplikacje (2), nabożeństwa (14), Nieszpory po polsku (2 – na niedziele i na święta NMP), Antyfony Maryańskie na zakończenie Nieszporów (4), Nieszpory po łacinie (13 – na niedziele i szereg świąt), Antyfony Maryańskie na zakończenie Nieszporów (4), Pieśni kościelne łacińskie (11), Dodatek (3). W sumie około 360–390 pieśni (dodano 130).
Pojawiają się nowe pieśni: z Dębicy, z Łąki, Mazowsza, Prus, Tyrolu, z Chełmskiego, z Podola, z Wielkopolski, z Poznania, z Lubelskiego, J. Sierosławskiego, Wyderkowskiego, A. Odrobiny. Większość pieśni, w różnych działach posiada wskazówki dynamiczne, rzadziej – wskazówki agogiczne. Nadto, w dziale pieśni do NMP, z lewej strony numeru pieśni pojawiają się wskazówki: do M.B. Szkaplerznej, do M.B. Bolesnej, do M.B. z Lourdes, na wniebowzięcie N.M.P., na Maj, do M.B. Różańcowej.
230-siedlecki-1915
wydanie 1908 r.
Układ tego wydania jest zdecydowanie bardziej przejrzysty w stosunku do układu z 1880 r. (i jego przedruków). Poza zwiększonymi poszczególnymi działami, ułożonymi według logicznej liturgicznie i teologicznie kolejności, wydzielone są pieśni do św. Józefa. Na szczególną uwagę zasługuje dział Nabożeństwa, w którym są razem zebrane: Anioł Pański, Godzinki do NMP, Godzinki do Przenajśw. Sakramentu, Koronka do Trójcy, 5 litanii, Różaniec do NMP, Różaniec do Najśw. Imienia Jezus, Gorzkie żale (w wersji jeszcze innej, niż obydwie podane w IV wydaniu). Osobno zaś Nieszpory po polsku i Nieszpory po łacinie (na początku tychże podano VIII tonów psalmowych). Dodatek (strony 496–510) przybrał logiczną formę modlitewnika (nie zawiera pieśni): modlitwy podczas mszy, przygotowanie do spowiedzi i Komunii św., porządek odpowiadania do Mszy św. (ministrantura).
W czasie I wojny światowej w Stanach Zjednoczonych ukazało się kilka nieautoryzowanych przedruków tego wydania. [25]
Wydanie z 1915 r. [26] jest przedrukiem wydania z 1908 r. Jednak znajdujemy tu Dodatek II, a w nim jedynie cztery pieśni: Boże coś Polskę (tekst 10 zwrotek na melodię Serdeczna Matko), Boże Ojcze, Hymn za Cesarza oraz My chcemy Boga (hymn Stowarzyszeń i Związków Katolickich). Dodatek ten posiada paginację ciągłą (511–515), ale nie ujęto go w spisie treści. Do Śpiewniczka dołączono śpiewnik ks. Jakuba Wrzeciono CM, Zbiór pieśni religijnych na jeden głos, Kraków 1908, z osobnym Spisem rzeczy (treści), który został już omówiony w pierwszym punkcie tego rozdziału.
231-siedlecki-1918
wydanie 1918 r.
Nie dotarłem do wydania z 1916 r.(Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami…, Kraków 1916), ale o jego istnieniu świadczą aprobacje na wydaniu z 1918 r. (z 1916 r.) oraz numery wydania: 1915 – wyd. V, 1918 – wyd. VII, więc wyd. VI – 1916). Poza tym wspomina o nim ks. W. Świerczek w Uwagach wstępnych do Wydania jubileuszowego z 1928 r. (s. IX) podając, że to wydanie miało stron 540, pieśni 460 (w tym 44 śpiewów łacińskich).
Z 1917 r. [27] pochodzi Dodatek do Nieszporów polskich w «Śpiewniczku kościelnym» ks. Siedleckiego zawierający hymny z melodyami na niedziele i święta całego roku. Zgodnie z podtytułem, zawiera 16 hymnów z melodiami na niedziele i święta całego roku.
VII wydanie Śpiewniczka ukazało się w Krakowie w 1918 r.[28] Wydanie to jest kolejnym przedrukiem wydania z 1908 r. lub z 1915 r. (były identyczne). Dołączono doń Dodatek do nieszporów polskich, a w nim 16 hymnów na różne uroczystości roku liturgicznego. Dodatek jest numerowany paginacją ciągłą śpiewnika, czyli s. 516–526. Spis pieśni (s. I–XII) tym razem ujmuje wszystkie (3) dodatki.
232-siedlecki-wyd-x
wydanie X, 1918 r.
Najprawdopodobniej w 1919 r. w Krakowie ukazało się VIII wydanie, będące przedrukiem układu z 1918 r., na znacznie grubszym papierze, stąd objętościowo śpiewnik jest większy, podobnie do wydania z 1920 r., a więc prawdopodobnie drukowany w Drukarni „Czasu”. Niestety egzemplarz w Księży Misjonarzy w krakowie, na Stradomiu nie posiada strony tytułowej, a jedynie notatkę poprzedniego właściciela, że jest to wydanie VIII, możliwe, że z roku 1919 albo jeszcze z 1918 r., gdyż kolejne dostępne mi wydanie z 1920 r. jest już wydaniem X, więc być może w 1919 r. wyszło jeszcze wyd. IX.
233-siedlecki-wyd-xi
wydanie XI, 1922 r.
Wydanie X z 1920 r. [29] jest przedrukiem czy – jak poinformowano na karcie tytułowej – „odbitką” wydania poprzedniego z 1918 r. (1919 r.?).
Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodjami dla użytku młodzieży szkolnej, w wydaniu XI [30] z 1922 r. jest kolejnym przedrukiem swego poprzednika z 1918 r., świadczącym o powodzeniu wydawnictwa w ożywionej religijnie, odrodzonej Polsce.
Śpiewniczek ks. Jana Siedleckiego uzyskał nowe oblicze w 1928 r., wraz z ukazaniem się tzw. Wydania jubileuszowego, pod tytułem Śpiewnik kościelny[31]. Zawiera on 500 (464) pieśni, stron 540 (526 i XIV).
___________________
[1] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne dla użytku młodzieży szkolnej, Kraków 1876. Zawiera pieśni bez nut, wydany nakładem autora w drukarni Wł. L. Anczyca i Spółki. Na odwrocie strony tytułowej czytamy: „Śpiewniczek dla użytku młodzieży szkolnej zawierający Wybór Pieśni kościelnych, starożytnością uświęconych, namaszczeniem, pobożnością naszych ojców tchnących i ze świętą wiarą katolicką zgodnych, przeto zasługują, aby były drukiem rozpowszechnione”. Pod tekstem podpisany jest cenzor ksiąg religijnych – ks. A. Dąbrowski CM, w Krakowie 12 lipca 1876 r. Imprimatur udzielił bp pomocniczy krakowski Antoni [Junosza Gałecki]. Format 9×15, liczba stron 96, ilość pieśni 67 (69).
[2] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z Melodiami dla użytku młodzieży szkolnej, Kraków 1878. Wydany nakładem autora, druk w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego – pod zarządem Ign. Stelcla. Na stronie tytułowej znajduje się informacja: „X. J. Siedlecki. Katecheta przy szkole pospolitej u św. Barbary w Krakowie”. Na odwrocie strony tytułowej, poza imprimatur i opinią cenzora jest informacja: „Melodie dawne czerpane są ze Śpiewnika X. Mioduszewskiego, a co do nowych melodyj, te pochodzą, albo od autorów którzy są wymienieni przy każdej pieśni, albo ze źródeł najpewniejszych”. Format śpiewnika 11×17, liczba stron 184, ilość pieśni 145.
[3] Teofil Klonowski jest autorem dwóch obszernych tomów śpiewnika Szczeble do Nieba. Zbiór pieśni z melodyjami, t. 1 i t. 2, Poznań 1867.
[4] T. Kiewicz, Wybór szczególniejszych pieśni kościelnych, Głogówek 1872.
[5] Dwukrotnie (1879 r., 1880 r.) śpiewniczek został zatwierdzony przez władze, jako podręcznik szkolny. Na stronie tytułowej IV wydania z 1895 r. czytamy: „…przez Wysoką c.k. Radę Szkolną krajową uchwałą z dnia 14 lipca 1880 L. 556 dla szkół ludowych, pospolitych i wydziałowych przeznaczony”.
[6] Jan Siedlecki, teczki personalne, Archiwum Księży Misjonarzy, Stradom. Plik notatek, świadectw o Siedleckim, zebrany najprawdopodobniej przez Wendelina Świerczka. Wśród nich znajduje się odpis artykułu z „Bonus Pastor”, Lwów 1878, s. 169. Zawarta jest w nim informacja, że prawdopodobnie nad opracowaniem melodii w pierwszym wydaniu Siedleckiego pracował misjonarz, ks. Dąbrowski – wieloletni nauczyciel śpiewu figuralnego i gregoriańskiego w krakowskim seminarium. W „Bonus Pastor”, 1878, s. 170 – zamieszczono także szczegółową reklamę Śpiewniczka.
[7] Por. Jan Siedlecki, Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne (…) z towarzyszeniem Organu, z. 1, Kraków 1880, s. 14–16.
[8] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione i powiększone, Kraków 18792; drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opinia cenzora tej samej treści co w wydaniu z 1878 r.: „Śpiewniczek z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej zawierający Wybór Pieśni kościelnych, starożytnością uświęconych, namaszczeniem, pobożnością ojców tchnących i ze świętą wiarą katolicką zgodnych, przeto zasługują, aby były drukiem rozpowszechnione”, Kraków, 18 lipca 1879 r. – cenzor ks. A. Dąbrowski CM; reimprimatur Albinus Dunajewski. Na ostatniej 252 stronie znajduje się informacja: „Śpiewniczek niniejszy, uchwałą Rady Szkolnej z dnia 20 stycznia 1879 roku do L. 8520 przepisany został dla szkół: Wydziałowych, pospolitych i ludowych”. Ilość pieśni ok. 186, stron 252.
[9] Por. S. Janaczek, S. Rospond, Bibliografia misjonarska, dz. cyt., s. 282; reklama w „Bonus Pastor”, 1880, s. 31, [w:] Jan Siedlecki, teczki personalne, AMS. Ks. K. Mrowiec informuje, że wydanie to zostało powiększone przez dodanie Nieszporów w języku łacińskim i polskim oraz nowych pieśni, zamieszczonych w Dodatku I. Por. K. Mrowiec, Zapomniana rocznica…, dz. cyt., s. 49. Niestety w zbiorach na Stradomiu nie znalazłem tego wydania. Jest ono dostępne w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jednak egzemplarz z Jagiellonki różni się od opisywanego przez ks. Mrowca.
[10] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione, powiększone z dodaniem Nieszporów po łacinie i po polsku; Nakładem i drukiem Polish American Publishing Company, 1145 Noble Street, Chicago [18802], Illinois. Na innym egzemplarzu tego wydania widnieje: „Chicago, Ill. Nakładem i drukiem W[ładysława] Dyniewicza”. Śpiewnik posiada notę cenzora ksiąg religijnych ks. A. Dąbrowskiego CM, Kraków 18 lipca 1880 r., oraz reimprimatur bpa A. Dunajewskiego. Warto zauważyć informację, że jest to II wydanie. Z wydaniem z 1879 r. jest zgodne jedynie do 240 strony. Śpiewnik posiada 389 stron, dodatek zawiera 143 strony plus 6 stron nienumerowanego spisu treści (osobno 3 s. śpiewnika i 3 s. dodatku), razem 538 stron, format 12×18.
[11] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej z towarzyszeniem Organu, Kraków 1880. Zeszyt I zawiera 20 pieśni przygodnych, stron 24, format 10×18; zeszyt II, zawiera 35 kolęd, stron 43; nakładem wydawcy, drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego. W zeszycie I zamieszczono notę cenzora ksiąg religijnych ks. A. Dąbrowskiego CM, z miejscem i datą Kraków 31 maja 1880 r. oraz reimprimatur bpa A. Dunajewskiego, zaś zeszyt II zawiera notę cenzora ksiąg religijnych ks. A. Dąbrowskiego CM, z miejscem i datą Kraków 1 października 1880 r. oraz reimprimatur bpa A. Dunajewskiego. Trzeba jednak zauważyć, że tak naprawdę w II zeszycie są 33 kolędy. Kiedy porównamy to opracowanie na organy z II wyd. z 1880 r. (druk w Chicago), czy z wydaniem z 1879 r. – zgadzają się strony do których odsyła wersja organowa, zgadzają się dodatkowe informacje wykonawcze, zgadza się także liczba kolęd – 35, z tym że w opracowaniu na organy jest luka między numerem 27 a 29 – brakuje Pośpieszcie pastuszki z piosneczki, a także brakuje nr 35, czyli Kaczka pstra.
[12] W 1885 r. ukazało się III wydanie Śpiewniczka. Niestety nie miałem do niego dostępu. Chodzi o Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie stereotypowe, poprawione i powiększone z dodaniem Nieszporów po łacinie i po polsku, nakładem wydawcy, Kraków 18853, drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, stron 319.
[13] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej zebrał X. Jan Siedlecki b. katecheta przy szkole pospolitej u św. Barbary w Krakowie, wydanie poprawione, powiększone z dodaniem Nieszporów po łacinie i po polsku, Kraków 18863, nakładem wydawcy, drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na odwrocie strony tytułowej: „Śpiewniczek niniejszy, uchwałą Rady Szkolnej z dnia 14 lipca 1880 roku do L. 556 przepisany został dla szkół ludowych, pospolitych i wydziałowych”. Wydanie z 1886 r. ma 385 stron plus 3 strony spisu pieśni. Format 11×17 (i taki będzie się już utrzymywał w następnych wydaniach).
[14] Por. Wendelin Świerczek, Słowo wstępne, [w:] Ks. Jan Siedlecki, Śpiewnik kościelny, Opole 1959, s. V.
[15] Por. Ks. F., „Gazeta Kościelna”, 1893, s. 199 (Archiwum Księży Misjonarzy); por. „Tygodnik Katolicki”, 1892, s. 230 (AMS). W „Tygodniku Katolickim” autor artykułu bardzo pozytywnie wypowiada się także o broszurce ks. Siedleckiego, zawierającej przygotowanie do sakramentu bierzmowania. Por. spis bibliograficzny ks. Siedleckiego podany w aneksie.
[16] Dodatek I do Śpiewniczka zawierającego pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej na dwa głosy zebrał X. Jan Siedlecki Administrator kościoła św. Wojciecha, b. Katech. Św. Barbary, Kraków 1887; drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Anatola M. Kosterkiewicza. Egzemplarz ten posiada osobne imprimatur: „Gdy w dodatku I. do śpiewniczka z melodyami nie zawiera się nic przeciwnego wierze i dobrym obyczajom przeto sądzę go godnym druku” – Kraków 15 grudnia 1886 r., cenzor ks. Ludwik Bober, bp Albin Dunajewski (Nr 4537).
[17] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione i powiększone z dodatkiem Nieszporów, Godzinek i Różańca; Kraków 18954; nakład i własność XX. Misyonarzy na Kleparzu; drukowano ze stereotypów w Drukarni Związkowej pod zarządem Adama Szyjewskiego. Posiada opinię cenzora ks. A. Dąbrowskiego CM – Kraków 18 lipca 1880 r., oraz aprobację Książęco-Biskupiego Konsystorza Krakowskiego, podpisaną przez wikariusza generalnego Franciszka Gawrońskiego – 2 września 1895 r. w Krakowie (nr 3742). Śpiewnik posiada 385 strony oraz Dodatek – 143 strony.
[18] Por. W. Świerczek, Słowo wstępne, [w:] Ks. Jan Siedlecki, Śpiewnik kościelny, Opole 1959, s. V.
[19] Por. K. Mrowiec, Zapomniana rocznica…, dz. cyt., s. 50.
[20] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione, Kraków 19085; nakładem XX. Misyonarzy na Kleparzu; Drukarnia Związkowa w Krakowie. Na karcie tytułowej zamieszczono opinię cenzora ks. A. Dąbrowskiego CM z 18 lipca 1880 r. oraz reimprimatur – podpisany: J[an] Kard. Puzyna, Kraków 21 sierpnia 1908 r. (L.4791). Egzemplarz posiada 510 stron i XI stron Spisu pieśni. Także to wydanie doczekało się przedruku w oficynie Gebethnera i Wolffa oraz w Nowym Jorku, w oficynie Rogulskiego-Polaskiego. Rozpowszechniono go w Ameryce Północnej, Brazylii i Francji. Por. K. Mrowiec, Zapomniana rocznica…, dz. cyt., s. 51.
[21] Ks. Mrowiec nazywa ich ludźmi „niewątpliwie uzdolnionymi”, ale informuje, że żaden z nich nie posiadał fachowego przygotowania do tego rodzaju pracy. Por. K. Mrowiec, Zapomniana rocznica…, dz. cyt., s. 51. Trzeba jednak zauważyć, że o ile nam wiadomo – ani Mioduszewski, ani Siedlecki nie mieli specjalistycznego wykształcenia muzycznego poza uzyskanym w seminarium.
[22] W tym czasie rozpowszechnione już były organowe opracowania pieśni. Dla przykładu: w Tarnowie, w 1891 r., nakładem Towarzystwa św. Wojciecha, w drukarni Józefa Pisza wydano Śpiewnik kościelny dla użytku organistów ułożony do grania na organach i śpiewania na cztery głosy, w opracowaniu Stefana Surzyńskiego, organisty i dyrygenta katedralnego. Liczba stron 96. Śpiewnik ten posiada imprimatur bpa Ignacego Łobosa (nr 3295). Dzieło jest opracowaniem do pieśni zawartych w 5 zeszytach pieśni kościelnych ks. Franciszka Walczyńskiego (katechety gimnazjalnego i prefekta diecezjalnego). Zawiera osiem działów plus dodatek. W ramach działów układ pieśni alfabetyczny, ponumerowany. Spis rzeczy w całości alfabetyczny, bez podziałów. Za sprezentowanie tego egzemplarza dziękuję w tym miejscu panu Janowi Rybarskiemu. Oczywiście wcześniej wyszły dwa obszerne tomy Teofila Klonowskiego, Szczeble do Nieba, Poznań 1867, zawierające opracowania pieśni na chór i organy. Nie były to jednak (delikatnie mówiąc) podręczne śpiewniki. W podręcznym formacie 11×16 Klonowski wydał w Poznaniu w 1880 r., śpiewnik towarzyski, Śpiewak Wielkopolski, zawierający 50 kwartetów męskich na 102 stronach, ale są to raczej pieśni o tematyce świeckiej, ludowej. O innych organowych opracowaniach zob. Karol Mrowiec, Polska pieśń kościelna, Lublin 1964, s. 32–78.
[23] Por. K. Mrowiec, Zapomniana rocznica…, dz. cyt. s. 51; por. R. Gradzik, Dzieje śpiewniczka kościelnego, Lublin 1980, mps, s. 65–85.
[24] Pieśni mszalne mają zaburzony porządek alfabetyczny, pośród kolęd jedynie ostatnia pieśń jest poza kolejnością, podobnie pośród pieśni postnych, pieśni wielkanocne są w ogóle wymieszane, tak samo pieśni na cześć Najśw. Sakramentu i na Boże Ciało; kolejność pieśni ku czci Najsł. Serca Jezusowego jest zachowana, jedynie dwie ostatnie są poza kolejnością, podobnie w wypadku pieśni o NMP, pieśni ku czci śś. Pańskich ułożone są wg porządku alfabetycznego imion świętych, w pieśniach za zmarłych jedna – końcowa jest dodana poza kolejnością, alfabetu nie trzymają się też pieśni łacińskie.
[25] Por. W. Świerczek, Słowo wstępne, [w:] Ks. Jan Siedlecki, Śpiewnik kościelny, Opole 1959, s. V.
[26] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione, Kraków 19155; nakładem XX. Misyonarzy na Kleparzu; czcionkami Drukarni Związkowej.
[27] Dodatek do Nieszporów polskich w «Śpiewniczku kościelnym» ks. Siedleckiego zawierający hymny z melodyami na niedziele i święta całego roku; Nakładem Ks.Ks. Misyonarzy na Kleparzu; Kraków 1917; czcionkami Drukarni Związkowej w Krakowie, ul. Mikołajska 13 – pod zarządem A. Szyjewskiego; nihil obstat: cenzor Ks. J. Weissmann CM, wizytator ks. K. Słomiński CM – Kraków 2 grudnia 1916 r.; ze strony diecezjalnej: nihil obstat – cenzor ks. J.K. Tobiasiewicz, bp Adam Stefan Sapieha – Kraków, 4 grudnia 1916 r. (L. S9258); stron 16.
[28] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, wydanie poprawione, Kraków 19187; Nakładem XX. Misyonarzy na Kleparzu; Drukarnia Związkowa. Ma stron 526 + XII. Nihil obstat cenzora Jana Weissmanna CM z 2 grudnia 1916 r., pozwolenie na druk wizytatora księży misjonarzy ks. Kaspra Słomińskiego CM, drugie nihil obstat ks. J.K. Tobiasiewicza i pozwolenie na druk (L.9258) bpa Adama Stefana Sapiehy – Kraków 4 grudnia 1916 r.
[29] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej, Kraków 192010; Nakładem XX. Misjonarzy na Kleparzu; odbito w drukarni „Czasu”. Podany jest nihil obstat J. Weissmanna, Kraków 20 sierpnia 1920 r., pozwolenie ks. K. Słomińskiego, a także pozwolenie wik. gen. bpa Anatola [Nowaka] – Kraków 28 sierpnia 1920 r. (L.7585).
[30] Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodjami dla użytku młodzieży szkolnej, Kraków [192211]; Nakładem XX. Misjonarzy na Kleparzu, drukarnia „Czasu”; nihil obstat J. Weissmann – Kraków, 21 września 1922 r., pozwolenie ks. K. Słomiński, oraz pozwolenie na druk bpa Anatola Nowaka – Kraków – 7 września 1922 r. (L.7607/220), podpisany także kanclerz – x. Władysław Miś.
[31] Por. „Kurier Warszawski”, 13 stycznia 1930 (Archiwum Księży Misjonarzy, Stradom); por. Śpiewnik kościelny x. Jana Siedleckiego, [w:] „Kalendarz Cudownego Medalika”, 1930, s. 115; por. Zdzisław Jachimecki, Wydawnictwa z zakresu muzyki kościelnej. Jubileuszowe wydanie Śpiewnika ks. Siedleckiego, „Głos Narodu”, 13 czerwca 1929, nr 154, (Archiwum Księży Misjonarzy, Stradom); por. Zygmunt Latoszewski, „MK”, marzec 1929 (Archiwum Księży Misjonarzy, Stradom).
